Akıcı Okuma Eğitiminde Bilişsel Yöntem: Taner Aktaş Modeliyle Uygulamalı Okuma Eğitimi

🎯 Giriş: Her Çocuğun Okuması Farklıdır

Yıllardır yüzlerce öğrenciyle çalıştım.
Hiçbirinin okuması birbirine benzemez.
Kimi “r” sesinde takılır, kimi “b” ile “d”yi karıştırır, kimi her kelimeyi ayrı ayrı okuyup anlamı kaybeder.
Veliler genelde şöyle der:

“Hocam, çocuğum okuyor ama anlamıyor.”

Benim cevabım hep aynıdır:

“Çünkü beyin hâlâ harfleri çözmekle meşgul. Akıcı okumaya geçmedi.”

İşte Bilişsel Akıcı Okuma Yöntemi, tam bu geçişi sağlar.
Harf çözümlemeden anlam bütünlüğüne uzanan bu süreçte, teknik, oyun ve duygu bir arada kullanılır.

🧠 1. Aşama – Okuma Haritası Çıkarmak (Bireysel Analiz)

Eğitim başlamadan önce her öğrenciyle “tanı okuması” yaparım.
Bunu yaparken sadece hız ve doğruluğa değil, ses çarpışmaları, nefes, göz kaymaları gibi detaylara da bakarım.

📋 Ölçüm Kriterleri:

• Dakikada okunan kelime sayısı

• Hata sayısı (tekrar, ekleme, atlama, ses karıştırma)

• Geriye dönüş sıklığı

• Vurgu ve tonlama (prosodi)

• Metin sonunda anlama yüzdesi

📊 Örnek Kayıt (İlkokul 3. Sınıf Öğrencisi – “Bal Arısı” Metni)

Bu tabloyu öğrenciyle birlikte değerlendiririz.
“Bak, 4 haftada 50 kelime fark açılmış!” derim.
Bu gelişim motivasyonun temelidir.

👂 2. Aşama – Ses Çarpışmalarını Ayıklama ve Farkındalık Çalışmaları

Bazı çocuklar belirli sesleri karıştırır: b-d, p-b, s-ş, ç-c.
Bu ses karışıklıkları metni anlamayı doğrudan etkiler.

🎯 Taner Aktaş Tekniği: “Çarpışan Ses Çalışması”

Örneğin “b” ve “p” seslerini karıştıran bir öğrenciye şu kısa metni veririm:

Metin:
“Balon patladı.
Pamuk, balkona baktı.
Biberler pembeleşti.”

Bu metinde iki ses sürekli yan yana gelir.
Öğrenci her “b” ve “p” sesini duyduğunda parmağıyla masaya dokunur.
İkinci turda bu sesleri yüksek sesle vurgulayarak tekrar eder.
Üçüncü turda normal tonla ama hatasız okumaya çalışır.

Bu şekilde ses farkındalığı kazanılır; beyin artık harfleri ayırt etmeye değil, anlamı yakalamaya odaklanır.

👋 3. Aşama – El Çırpma Tekniği ile Hece ve Ritim Eğitimi

Benim sık kullandığım tekniklerden biri **“El Çırpma Yöntemi”**dir.
Özellikle 1. ve 2. sınıf öğrencilerinde ritim duygusu, akıcı okumayı tetikler.

🔹 Aşama 1: Hece Hece El Çırpma

Öğrenci her hecede bir el çırpar:

“Ka (👏) – pı (👏) – lan (👏) – ta (👏) – sız (👏)”

Bu, beynin ses ve hareketi senkronize etmesini sağlar.
Harf çözümlemeden ritme geçiş kolaylaşır.

🔹 Aşama 2: Kelime Grubu Çırpması

Öğrenci artık her heceye değil, kelime grubuna bir çırpma yapar.

“Kapıdan (👏) içeri girdi (👏)”

Bu geçiş, okumayı hecelemeye takılmaktan kurtarır.
Artık beyin “bütünsel okuma”ya hazır hale gelir.

🔹 Aşama 3: Geriye Dönük Çırpma Tekniği

Okuma bitince metin ters yönden (sondan başa) el çırparak okunur.
Amaç: Göz ve dikkat kontrolü.
Bu yöntem, gözün satır atlama alışkanlığını azaltır.

🎵 4. Aşama – Tekerlemelerle Ritim Kazanmak

Tekerlemeler, hem ses farkındalığı hem akıcılık için mükemmel araçlardır.
Benim sık kullandığım birkaç örnek:

“Bir berber bir berbere bre berber gel beraber bir berber dükkânı açalım demiş.”

“Şu köşe yaz köşesi, şu köşe kış köşesi, ortada su şişesi.”

Bu tür metinler:

• Dil kaslarını çalıştırır,

• Nefes kontrolünü öğretir,

• Okuma korkusunu azaltır.

📘 Uygulama:
Tekerleme önce yavaş tempoda okunur,
ikinci turda doğal hızda,
üçüncü turda ritmik vurguyla okunur.
Her seferinde ses kaydı alınır; öğrenci gelişimini dinleyerek fark eder.

🔁 5. Aşama – Geriye Dönerek Okuma (Reverse Reading)

Bu teknik, dikkat ve anlam kontrolünü güçlendirir.
Özellikle hızlı ama yüzeysel okuyan çocuklarda etkilidir.

📘 Örnek Metin:

“Küçük kedi balkondan baktı, yağmur başladı, çocuk şemsiyesini açtı.”

Öğrenciye metin okutulur.
Sonra sondan başlanarak geri yönde tekrar edilir:

“Çocuk şemsiyesini açtı – yağmur başladı – küçük kedi balkondan baktı.”

Bu çalışma beynin “okuma ezberi”ni kırar;
artık her cümlede anlam farkındalığı artar.

🔍 6. Aşama – Aynı Metinle Farklı Düzeylerde Çalışma (Bilişsel Yoğunluk Tekniği)

Bir metin, öğrencinin seviyesine göre farklı amaçlarla okutulabilir.

📘 Metin:

“Mert sabah erkenden kalktı.
Pencereden dışarı baktı.
Güneş parlıyordu.”

A1: Hız Çalışması

Metin 3 defa okutulur. Her okumada süre ölçülür.

A2: Anlama Çalışması

Sorular sorulur:

• Mert ne zaman kalktı?

• Pencereden neye baktı?

A3: Tonlama Çalışması

Her cümle farklı duyguyla okutulur (heyecanlı, yorgun, mutlu).

A4: Eleştirel Farkındalık

“Sence Mert neden erken kalkmış olabilir?”

Aynı metin üzerinden yapılan bu ardışık okuma, hem akıcılığı hem anlam derinliğini güçlendirir.